برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 240

 

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

بکن نکن-امر و نهی

دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

از نان خوردن افتادن(نان کسی آجر شدن)
تا-توانایی
 

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن
چاسان فاسان-آرایش-بزک

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

تیار کردن-آماده کردن

دم-هنگام

 

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

چشم و همچشمی-رقابت
زبون-حقیر-توسری خور

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن
خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن
پفکی-سخت بی دوام و ضعیف
خوش رو-زیبا-خندان

الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

 

 

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

 
پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

زنیکه-زنکه

 

خاج کشیدن-صلیب کشیدن
زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن
چهار چوب-محدوده-قاب

ختم شدن-پایان گرفتن

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

حرف گوش کردن-حرف شنوی داشتن

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

جاری-زن برادر شوهر

 

جای پا-اثر-نشانه-رد

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن
افتادگی-پریشانی-احتیاج

خیکی-آدم چاق و فربه

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

آب آتش زده-اشک

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است
با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن

پا لب گور داشتن-بسیار پیر بودن-در شرف مرگ بودن
تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

 

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

این خاکدان-دنیا

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن
خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

 
توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

درد گرفتن دل از اسهال

خبر چین-سخن چین-جاسوس

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

اِحلیل خوردن-فریب خوردن

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

 

پروار-فربه-چاق

به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

آب نخوردن(درنگ نکردن)

 

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری
الکی-بی‌هوده-بی‌خود-دروغکی

زبر و زرنگ-چابک و فرز

 

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند
دُوال پا-آدم سمج

 

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

ارزانی(بخشیدن، دادن)
زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

 

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)

چنگول زدن-پنجه زدن

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن
جزوه-کتابچه-دفترچه

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

 

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

احدالناس-کسی-فردی

 

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق
تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

دستمال به دست-چاپلوس-متملق
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

بی در رو-بن بست

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

تو در تو- تو به تو
پشه زدن-نیش زدن پشه

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

تار و مار-متفرق-پراکنده

رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

 

تر دست-ماهر-شعبده باز

تریاکی-معتاد به تریاک

 

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

 

دستک-دفتر حساب

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

 

جهیزیه-نگا. جهیز

چلو صاف کن-آبکش

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

 

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده
زکی-لفظی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

روی هم رفته-جمعن-بر روی هم

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن
چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

 

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن(به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن)

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

پت و پاره-ژنده-فرسوده

 

 

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن

آبِ خشک-آب بسته

 

پیزه شُل-آن که شکمش روان باشد-ضعیف-سست

 

 

 
رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن
پاچین-دامن زنانه

 

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن
زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

 

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن
بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

 

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

 
زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

 

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

 
خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

حال کردن-لذت بردن

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

آب آتش زده-اشک

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

خاله ی خر عمه ی گاو-بسیار نفهم-از اصل و نسب نادان

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

 
 

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

جاجا کردن-مرغ را با جا جا به لانه کردن

چهار چشم-عینکی-بسیار مشتاق-منتظر-مراقب

پابوسی-زیارت

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

حجله بستن-به پا کردن و آراستن حجله

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن
آب نخوردن-درنگ نکردن

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

 

دهنه سرخود-بی بند و بار

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)
تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم
آب از آب تکان نخوردن(رخ ندادن جنجال و هیاهو، آرام ماندن اوضاع)
چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا
پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

 

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

دستی-به عمد-از روی تعمد

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن
پیگرد-پی گیری-تعقیب

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

زَوال-مست مست-لول

رو آب انداختن-فاش کردن-آشکار کردن

زاق-چشم زاغ چشم

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها

 
چار دیواری-خانه

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

حمله ای-مبتلا به بیماری غش
دود دادن-ضد عفونی کردن-گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

راستکی-واقعی

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

ز ِله-ستوه-عجز

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

پای کسی بازشدن به جایی-رفت و آمد کردن کسی به جایی

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

 
به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

خیط شدن-نگا. خیت شدن

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)
رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

بی شوخی-جدا-بدون شوخی
زبان باز-کسی که با چرب زبانی به مقصود خود می رسد

باد گلو زدن-آروغ زدن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

خال مَخال-خال خال

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

خشک و خالی-مختصر و ناچیز

تر و فرز-چست و چابک

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده
خال مَخال-خال خال

تعلیمی-عصای کوچک

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن

حق آب و گل داشتن-دارای امتیاز و اعتبار بودن

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

بیسار-فلان

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

ازدست‌رفته(عاشق)

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

 

خاله در هم-همیشه نگران-همیشه اخم کرده

آکله فرنگی-سیفلیس

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)
چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

آینه‌ی دست(تیغ و خنجر)

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

جک و جانور-جانوران موذی مانند عقرب و رطیل و کرم و مانند آن ها

آتشِ بسته(طلا)

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال
بامب-توسری

 
دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند
 

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

دخترینه-دختر-مونث
به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن
چس فیل-ذرت بو داده-نقل پیرزن

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

دستِ راست-سمت راست

جار-چلچراغ-شمعدان

 

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است
خپله-چاق و کوتاه قد
زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

باهاس-باید-بایست

چرک نویس-نوشته ی نخستین که ممکن است بازبینی و ویرایش شود

 

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

پامال شدن-از بین رفتن

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

 
خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

 
دل تو ریختن-مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

 
تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

 

زند و زا کردن-زاییدن-زاد و ولد کردن

دک و دهن-دک و پوز

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

آهوی خاور-آفتاب