فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار فارسی قسمت چهاردهم

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود

حرص زدن-زیاد خواستن-کم صبری کردن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

 

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

تیز بزی-فورن-بی درنگ
حرام و حرس-ریخت و پاش

چندش-لرزش ناگهانی بدن-حالت نامطبوع

چراغان شدن-جشن گرفتن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

الف کوفی(چیز کج، آلت تناسلی)

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود
چای نیک-قوری و کتری چای

 
چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن
 

رسانه-وسیله ی ارتباطی

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

خاکروبه-زباله-آشغال

دویدن توی حرف کسی-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

جفت بودن-در جای خود قرار داشتن

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ
پیش بها-بیعانه

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

 

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

زار-نا به سامان-خراب-بد
جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

درآمد-عایدی

زیر تشکی-رشوه

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

چراغان شدن-جشن گرفتن

دریافت-گرفتن-ادراک

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد
آفتاب خوردن-سختی کشیدن

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

دیگ به سر-لو لو

جگری-به رنگ جگر
از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

 

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

انگار نه انگار-موضوع را نادیده بگیر!-گویی وجود نداشت

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد

جگرکی-جگر فروش

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

زیر جامه-زیر شلواری

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن

 

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

 

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن

استخوان‌دار-محکم-بااراده

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)
اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)
به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

ختم شدن-پایان گرفتن

به حرف کشیدن- به حرف آوردن کسی
جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

 

خشخاشی-نان خشخاش زده

خوش اندام-خوش هیکل-خوش اندازه و برازنده

ذوق زده-بسیار خوش حال

بند آمدن-متوقف شدن

چشمداشت-توقع-انتظار

آلونک‌نشین-ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند

دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

از جگر گذشتن(نامردی کردن)

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

دانه دانه-یک یک

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

 

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

پا واکردن-به راه افتادن بچه

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

دِردو-سر زبان دار-ناقلا و زرنگ

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد
حدمتکار-مستخدم

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

 

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن
پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

به هوس چیزی افتادن-مایل به چیزی شدن-به یاد چیزی افتادن و آن را خواستن

جالباسی-کمد لباس-جا رختی

دو پا داشتن، دو پا هم قرض کردن-به چابکی گریختن

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

خشکه بار-نگا. خشکبار

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

آتش بی‌دود-آفتاب-غضب
برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن
بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن
درسته-یکجا-یکپارچه-کاملن

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن
 

 

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)
آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

 

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

دنبال کردن-تعقیب کردن-اصرار و پافشاری کردن-پی گیری کردن

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

از تیپ کسی بودن

دلچسب-دلپذیر-مقبول

برزخ شدن-ناراحت شدن

دسته دیزی-قوم و خویش دور

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

چل زن-زن کوتاه قد

آدم ثانی-حضرت نوح

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

چنگول زدن-پنجه زدن

 
زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن
ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

راست شدن-رو به راه شدن

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

جامغولک-حقه-حیله

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

 

برای فاطی تنبان نشدن-بدرد نخوردن-قانع کننده نبودن-فایده نداشتن

دود چراغ خوردن-زحمت کشیدن-تحمل رنج کردن-استخوان خرد کردن

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

بازار مکاره-بازار موقت

چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد
بامب-توسری

خرس-چاق و درشت-تنومند

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

خوشگل-دل پذیر-تو دل برو-زیبا

چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

جملگی-تمامن-سراسر

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

آفتاب به آفتاب(هر روز)
پر مدعا- پر ادعا
از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

 

 

از خشت افتادن-بدنیا آمدن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

 

اشک کوه-یاقوت-لعل

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

 

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)
پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

 

 

 
خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

چشم انداز-منظره

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی
چماق-چوبدست-گرز

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن
اُرُسی-کفش

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

جفت بودن-در جای خود قرار داشتن

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن
اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

چغاله بادام-بادام نارس

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

زیر چاقی-مهارت

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن
آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

خایه-بیضه-جرات

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک
آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)
از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

 

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

جون جونی-نگا. جان جانی

 

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود
بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

رودرواسی-رودربایستی
زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

 

پینه کردن- پینه بستن

زیر دادن-با کسره خواندن حرفی

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

 

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد
تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن
دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

بنا-قرار

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه
چِل-خل و دیوانه

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

تند کردن-سریع شدن در رفتار و حرکت-زبان گز کردن غذا

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

به حرف کشیدن- به حرف آوردن کسی

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده

خاکه زغال-ریزه ی زغال
تُف به دهن-حیرت زده

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند
چرک کردن-عفونت کردن زخم
دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

 

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد
آتش از چشم کسی گرفتن(ترسانیدن)

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد
خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

به حرف کشیدن- به حرف آوردن کسی

زیر دُم سُست-زن منحرف

 

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)
دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

 
روی دوش کسی سوار شدن-بر کسی مسلط شدن

آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)
 

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

چلک بازی-بازی الک دولک

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

بز دل-ترسو
جان جانی-صمیمی-یکدل

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن

جود-یهودی-حهود

 

حقه باز-شعبده باز-تر دست-مکار

رو شور-سفیداب