الگوهای ارتباطی خانواده

 

کلین[1] و وایت[2](1996، به نقل از سیگلمن[3]، 1999) معتقد است نظریه­ی سیستم ها، خانواده را به صورت سیستم در نظر می گیرد. در این دیدگاه، هر بخش بر بخش های دیگر هم تأثیر می گذارد و هم از آن­ها تأثیر می پذیرد. بسیاری از متخصصان، به جای معرفی خانواده به عنوان یک سیستم یا گروه پردازش اطلاعات یا جامعه ای با فرصت مبادله بین اعضای آن، خانواده را به عنوان نوعی ارتباط و گفت و شنود معرفی می کنند (فیتزپاتریک، 2004).

واتزلاویک[4]، بیوین[5] و جکسون[6]، 1967،) به نقل از کلارک[7] و شیلدز[8]، 1997(، خانواده را سیستمی قانون گذار تعریف می کنند که اعضای آن به طور دائم در حال تعریف و تجدید نظر در تعریف ماهیت روابط خود بر مبنای الگوی ارتباطشان هستند. شناخت این الگوها به شناخت بعضی از جنبه های عملکرد خانواده کمک می کند. در واقع، شناخت انواع مختلف الگوها و سبک های ارتباطات خانوادگی، علاوه بر توصیف، به پیش بینی و توضیح عملکرد خانواده و توصیه و تجویز های مربوط به آن هم کمک می کند (فیتزپاتریک، 2004).

فیتزپاتریک و نُلر[9](1993)، خانواده را به عنوان گروهی از خویشاوندانی که هوِیّت گروهی و حس مشترکی از خانه را ارائه می دهند و گذشته و آینده مشترکی را تجربه می کنند، تعریف کرده اند. به اعتقاد نُلر و فیتزپاتریک (1993)، خانواده، توسط سه مقوله تعریف می شود: ساختار[10]، وظیفه مداری[11] و فرایندهای تبادلی[12]. در تعریف ساختاری، سلسله مراتب اعضای خانواده از لحاظ قانونی و زیست شناختی با توجه به سن و جنس مورد توجه است. تمرکز بر نیازهای روانی اجتماعی خانواده، در تعریف وظیفه مداری گنجانده می شود؛ و فرایندهای تبادلی بر احساسات و پاسخگویی دو جانبه اعضا به یکدیگر تأکید دارد.

فیتزپاتریک (2004)،  الگوهای ارتباطات خانوادگی را، چگونگی تعامل بین اعضای خانواده برای رسیدن به عقاید مشترک و نحوه­ی اتخاذ تصمیمات توسط خانواده تعریف می کند. ریچی و فیتزپاتریک(1990، به نقل از فیتزپاتریک، 2004)، دو بعد جهت گیری همنوایی و جهت گیری گفت و شنود را در الگوهای ارتباطات خانواده، شناسایی کردند.

کوئرنر و فیترزپاتریک(1997)، جهت گیری گفت و شنود را این گونه تعریف کرده اند که میزان تحقق شرایطی در خانواده که در آن، همه­ی اعضای خانواده به شرکت آزادانه و راحت در تعامل و بحث و تبادل نظر درباره­ی طیف وسیعی ازموضوعات تشویق می شوند. کوئرنر و فیتزپاتریک (1997)، جهت گیری همنوایی را میزان تأکید بر همسانی نگرش ها، ارزش ها و عقاید اعضای خانواده تعریف می کنند.

ترکیب این دو بعد، چهار طرحواره­ی ارتباطات خانوادگی را شکل می دهد( فیتزپاتریک و ریچی، 1994) که الگوهای ارتباط خانواده خوانده می شوند (کوئرنر و فیتزپاتریک، 1997، 2002). آن­ها چهار نوع خانواده را این گونه معرفی کرده اند:

خانواده توافق کننده[13]، خانواده کثرت گرا[14]، خانواده حفظ کننده[15]، خانواده به حال خود واگذاشته[16] که در شکل 1-2 قابل مشاهده هستند.

خانواده­های توافق کننده: در این خانواده­ها، گفت و شنود و همنوایی بالایی وجود دارد؛ از یک سو علاقه به ارتباط­های باز و از سوی دیگر حفظ سلسله مراتب موجود، اهمیت دارند. فرزندان این خانواده ها معمولا، برای گفت و شنودهای خانواده ارزش قائل هستند. آن ها با عقایدی که در مسیر عقاید و ارزش­های والدینشان است هماهنگ می شوند و در برابر چیزهایی که آن ها را از باورهای والدینشان دور می کند، مقاومت می کنند. پدر و مادر هم ضمن علاقه­ی فراوان به فرزندان و تصمیمات آن­ها، در نهایت خودشان تصمیم می­گیرند ( فیتزپاتریک، 2004؛ کوئرنر و فیتزپاتریک، 1997، 2002a، 2002b ).

خانواده­های کثرت گرا: این خانواده­ها در بعد گفت و شنود بالا و در بعد همنوایی پایین هستند. در این نوع خانواده، پرورش مهارت ارتباطی و باور های مستقل در فرزندان در اولویت است. موضوعات، سرگشاده مطرح می­شوند و همه­ی اعضا در آن شرکت دارند. پدر و مادر ضرورتی برای کنترل فرزندان یا تصمیم گیری برای آن­ها نمی بینند. آن ها به فرزندان اجازه می­دهند به طور برابر در تصمیم­گیری­ها شرکت کنند. آن­ها در تصمیم گیری، بیشتر تحت تأثیر عقاید منطقی قرار می گیرند و ضمن احترام به دیدگاه والدین، خودمختار هستند ( فیتزپاتریک، 2004؛ کوئرنر و فیتزپاتریک، 1997، 2002a، 2002b ).

خانواده­های حفظ کننده: در این خانواده­ها همنوایی بالا است اما گفت و شنود کم است و بر پیروی از مرجع قدرت که پدر یا مادر است تأکید می­شود. به تفکر و ارتباطات باز اهمیتی داده نمی­شود. پدر و مادر معتقدند باید برای تمام اعضای خانواده تصمیم بگیرند و دلیلی برای توضیح تصمیماتشان نمی­بینند. اعضای این خانواده همنوایی خشک یا غیر قابل انعطافی دارند و هیج نظری آن ها را وادار به بحث کردن نمی کند. فرزندان در این خانواده­ها ارزش کمی برای گفتگو قائلند و به تصمیم­گیری­های خودشان بی اعتمادو بدبین هستند (چنی، مک لئود و اتکین[17]، 1971، به نقل از کواستن[18] و اندرسون[19]، 2004).

خانواده­های به حال خود واگذاشته یا بی قید: این خانواده­ها در هر دو بعد همنوایی و گفت و شنود، پایین هستند. میزان تعامل اعضای خانواده بسیار کم است و موضوعات کمی هستند که درباره­ی آن­ها گفت و گو می­شود. پدر و مادر معتقدند که همه اعضا باید قادر به تصمیم­ گیری باشند اما بر خلاف خانواده های کثرت گرا، به تصمیم فرزندان و گفتگو اهمیتی نمی­دهند.  آن ها ارزش کمی برای گفتگوهای خانوادگی قائلند و خودشان همه تصمیمات را می گیرند و فرزندان بیشتر تحت تأثیر گروه هم سن و سالان خود به تصمیم گیری می پردازند. این خانواده ها مانند خانواده های حفظ کننده، تعارض را تهدید کننده می­دانند زیرا می­تواند همین مقدار کم انسجام موجود را نیز، از بین ببرد ( فیتزپاتریک، 2004؛ کوئرنر و فیتزپاتریک، 1997، 2002a

[1] – Klein

[2] – White

[3] – Sigelman

[4] – Watzlawick

[5] – Beavin

[6] – Jackson

[7] – Clarck

[8] – Shields

[9] – Noller

[10] – structure

[11] – task orientation

[12] – transactional process

[13] -consensual

[14] – pluralistic

[15] – protective

[16] – laissez-faire

[17] – Etckin

[18] – Koeston

[19] – Anderson